Urodził się 14 października 1864 we wsi Strawczyn w zubożałej rodzinie szlacheckiej. Nauki elementarne
pobierał w szkole wiejskiej w Psarach, w 1874 wstąpił do gimnazjum w Kielcach. Dwunastoletni pobyt
w gimnazjum (nauczycielem języka i literatury polskiej był Antoni Gustaw Bem) nie zakończył się zdaniem
egzaminu maturalnego. Pracował jako guwerner, udzielał korepetycji, systematycznie prowadził dzienniki.
Jesienią 1886 zapisał się do warszawskiej Szkoły Weterynaryjnej, brał udział w pracach tajnych organizacji,
w tym w Związku Młodzieży Polskiej. Z braku środków materialnych zmuszony był porzucić studia
weterynaryjne; podjął pracę nauczyciela domowego w dworach szlacheckich na Kielecczyźnie, Mazowszu,
Podlasiu i w Nałęczowie. W Nałęczowie poznał swoją przyszłą żonę, Oktawię z Radziwiłłów Rodkiewiczową,
która mu ułatwiła nawiązanie kontaktów literackich. Jesienią 1892 roku objął posadę zastępcy bibliotekarza
w Muzeum Polski w Rapeswillu. Czteroletni pobyt w Szwajcarii umożliwił m.in. poznanie materiałów
archiwalnych do dziejów polskiej emigracji XIX wieku, tutaj też nawiązał bliskie znajomości z politykami,
związanymi z ówczesnym ruchem socjalistycznym. W tym okresie ukazują się pierwsze książki
"Rozdzióbią nas kruki, wrony" (1895), Opowiadania (1895), Syzyfowe prace (1897).
W latach 1897-1904 pracował w bibliotece Ordynacji Zamoyskich w Warszawie.
Po roku 1904 sytuacja materialna pozwoliła mu zająć się wyłącznie działalnością pisarską;
przebywa w Nałęczowie, Zakopanem, we Włoszech, na trzy lata przenosi się do Paryża.
Po powrocie do kraju w 1912 osiada w Zakopanem, gdzie spędza lata pierwszej wojny światowej.
W tym okresie rozwodzi się z Oktawią Żeromską, nawiązuje związek Anną Zawadzką. Jesienią 1818
przenosi się do Warszawy. W okresie plebiscytu na Warmii i Mazurach razem z Janem Kasprowiczem
bierze udział w agitacji na rzecz przyłączenia tych ziem do Polski. W 1920 zakłada Towarzystwo
Przyjaciół Pomorza. Pełni funkcje korespondenta wojennego w czasach wojny polsko-bolszewickiej.
Zabiera publicznie głos w kwestiach publicznych, atakowany przez prawicę polityczną. Był inicjatorem
projektu Akademii Literatury, założyciel Straży Piśmiennictwa Polskiego i polskiego oddziału
PEN-Clubu (1924), współtwórca i pierwszy prezes Związku Zawodowego Literatów Polskich.
Niepowodzeniem kończą się starania o przyznanie mu Nagrody Literackiej Nobla.
Umiera 20 listopada 1925 roku w Warszawie. Pogrzeb Stefana Żeromskiego 23 listopada 1925
stał się manifestacją narodową, pisarza pochowano na warszawskim cmentarzu ewangelicko-reformowanym.
Posługiwał się pseudonimami: Maurycy Zych, Józef Katerla.
Twórczość: do roku 1898: "Rozdzióbią nas kruki, wrony" (1895), Opowiadania - m.in. Doktór Piotr,Zmierzch, Siłaczka, Zapomnienie (1895), Promień (1897), Syzyfowe prace (1897); 1898-1910: Ludzie bezdomni (1899), Popioły (1903), Dzieje grzechu (1908) Duma o hetmanie (1908), dramaty: Róża (1909),Sułkowski (1910), Sen o szpadzie (1906); 1910-1919: Uroda życia (1912), Wierna rzeka (1912); trylogiaWalka z szatanem: Nawracanie Judasza, Zamieć (1916), Charitas (1919), poemat Wisła (1918), fragment powieściowy Wszystko i nic (1914); publicystyka: Początek świata pracy (1918), Projekt Akademii Literatury Polskiej (1918), Organizacja inteligencji zawodowej (1919); lata 1919-1925: Przedwiośnie (1924), Puszcza jodłowa (1925), dramaty: "Ponad śnieg bielszy się stanę" (1920), Biała rękawiczka (1921), Turoń (1923), "Uciekła mi przepióreczka..." (1924), publicystyka: Snobizm i postęp (1922), Bicze z piasku (1925).
Zabierał głos we wszystkich istotnych dla polskiej kultury i myśli sprawach; ekspresywny styl (określany mianem "żeromszczyzny"), skłonność do naturalizmu, podejmowanie tematów drażliwych obyczajowo zyskały mu niemało przeciwników; o znaczeniu jego poglądów świadczą najlepiej trwające nadal polemiki i spory, a także kolejne ekranizacje powieści (m.in. Dzieje grzechu - 1933, reż. H. Szaro, 1975 reż. W. Borowczyk;Popioły 1965, reż. A. Wajda)
STEFAN ŻEROMSKI
pseud. Maurycy Zych, Józef Katerla
14 X 1864 - urodził się w Strawczynie (Kieleckie) w zubożałej rodzinie szlacheckiej o żywych tradycjach patriotycznych. 1874 - zostaje uczniem Kieleckiego Miejskiego Gimnazjum. Wcześnie traci rodziców, utrzymuje się z korepetycji. 1883 - Zaczyna pisać Dzienniki, które prowadził do 1891r. 1886 - nie uzyskał matury, wyjeżdża do Warszawy i wstępuje do Szkoły Weterynaryjnej (uczelnia ta nie wymagała matury) 1888 - przerywa studia z braku środków finansowych 1889 - obejmuje posadę korepetytora w Nałęczowie. 1892 - odbywa pierwsze krótkie podróże zagraniczne (Wiedeń, Zurych, Rapperswil, Monachium,
Praga); poślubia Oktawie z Radziwiłłowiczów Rodkiewiczowa i wyjeżdża z nią do Szwajcarii,
gdzie obejmuje posadę zastępcy bibliotekarza w Muzeum Narodu Polskiego w Rapperswilu. 1894- Promień powieść (druk. w "Głosie"), Syzyfowe prace (wyd. w Krakowie pod pseudonimem
Złe przeczucie, Po Sedanie, Pokusa, Siłaczka, Oko za oko, Niedziela, Z dziennika), Rozdziobią
nas kruki, wrony... (oprócz noweli tytułowej: Mogiła, Źródło, W sidłach niedoli, Poganin,
Do swego Boga), wydanego w Krakowie pod pseud. Maurycy Zych. 1897-1903 - pracuje w Bibliotece Ordynacji Zamoyskich w Warszawie. 1898 - utwory powieściowe (Na pokładzie, O żołnierzu tułaczu, Tabu, Cienie, Kara,
Legenda o bracie leśnym, Promień). Ludzie bezdomni (data wyd. 1900 rok) 1904 - po wydaniu Popiołów może oddać się wyłącznie pracy pisarskiej; przenosi się z rodziną
do Zakopanego; powrót do Nałęczowa (inicjuje założenie Uniwersytetu Ludowego, wygłasza odczyty, organizuje kursy dokształcające dla uczniów szkoły rzemieślniczej, jest honorowym przewodniczącym Tow. Oświatowego "światło",
w domu Żeromskich prowadzona jest ochronka i tajna szkoła. 1905 - Powieść o Udałym Walgierzu, Echa leśne, Sen o szpadzie 1906 - Nagi bruk 1907 - wyjeżdża do Włoch (Mediolan, Florencja, Rzym, Wenecja, Neapol, Capri), Nokturn 1908 - pod naciskiem władz policyjnych opuszcza Królestwo Polskie; występuje jako świadek
w procesie Stanisława Brzozowskiego, wypowiadając się za jego niewinnoscia. Słowo o bandosie,
Dzieje grzechu, Duma o hetmanie 1909 - wyjeżdża z rodzina do Paryża na 3 lata. Po powrocie osiedla się w Zakopanem.
Róża - dramat 1910 - Sułkowski - dramat 1912 - Wierna rzeka, Uroda życia 1913 - zakłada nową rodzinę z Anną Zawadzką, malarką, przychodzi na świat córka Monika. 1914 - zgłasza się do Legionów, próbuje bezskutecznie przedostać się na front. 1916-19 - Walka z szatanem (trylogia) 30 VII 1918 - w Nałęczowie umiera 19-letni Adam Żeromski, syn z pierwszego małżeństwa. 30 X-16 XI 1918 - staje na czele "Rzeczypospolitej Zakopiańskiej" jako prezydent.
Wisła - poemat proza 1919 - osiedla się w Warszawie, biorąc czynny udział w życiu lit. odrodzonej Polski
(inicjuje m.in. projekt Polskiej Akademii Literatury) Wszystko i nic - powieść,
Początek świata pracy - public. Organizacja inteligencji zawodowej - public.
O Adamie Żeromskim wspomnienie... 1920 - Na probostwie w Wyszkowie - public. Inter arma - public. Pełni funkcję prezesa
Związku Zawodowego Literatów Polskich, uczestniczy w akcji plebiscytowej na Mazurach 1921 - jest współzałożycielem Straży Piśmiennictwa Polskiego i polskiego Pen Clubu,
Ponad śnieg bielszym się stanę - dramat 1922 - Wiatr od morza Nakładem J. Mortkowicza zaczyna ukazywać się pierwsze
wydanie zbiorowe dzieł pisarza 1923 - Snobizm i postęp - public. Pomyłki - opowiadania, Turoń - dramat 1924 - Przedwiośnie Wysuwany na kandydata do nagrody Nobla, traci tę szansę wobec
wrogiej reakcji niemieckiej opinii publicznej po ukazaniu się Wiatru od morza
(pierwsza polska państwowa nagroda literacka). Międzymorze - poemat prozy,
Uciekła mi przepióreczka - dramat 1925 - Puszcza jodłowa poemat proza, Bicze z piasku - public. 20 XI 1925 - umiera w Warszawie
